EnglishViệc nước Việt Nam tái khởi động điện hạt nhân và nghiên cứu là cần thiết để đảm bảo nguồn năng lượng ổn định, đặc biệt khi tỷ trọng năng lượng tái tạo ngày càng tăng và mục tiêu giảm phát thải carbon (Net Zero) vào năm 2050. Chuyên gia cho rằng đây là bước đi quan trọng để đảm bảo hoạt động của hệ thống năng lượng quốc gia.
Quốc hội đã giao Chính phủ trình đề xuất khởi động lại điện hạt nhân, theo Nghị quyết phát triển kinh tế xã hội đến năm 2025.
Trong phiên chất vấn ngày 12/11, Thủ tướng Phạm Minh Chính thông báo rằng Chính phủ đã đưa ra đề xuất và được cấp có thẩm quyền đồng ý về chủ trương tái khởi động điện hạt nhân.
Bảo đảm an ninh năng lượng là lý do chính để Việt Nam cân nhắc việc phát triển điện hạt nhân. Theo kết luận của Thường trực Chính phủ vào tháng 9, Việt Nam định hướng chuyển từ nguồn năng lượng chủ yếu là điện than sang điện khí, ưu tiên nguồn năng lượng tái tạo trong nước để đạt mức tăng trưởng từ 12-15% mỗi năm.
Vì vậy, ngoài việc phát triển các nguồn năng lượng hiện có, việc nghiên cứu điện hạt nhân là cần thiết để bảo vệ an ninh năng lượng quốc gia. Phát triển điện hạt nhân có thể giúp bổ sung nguồn điện nền, đồng thời giảm thiểu các rủi ro về môi trường, theo Chính phủ.
Để đảm bảo đủ nguồn năng lượng, Chính phủ đang đề xuất sửa đổi Luật Điện lực, trong đó Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, Thủ tướng sẽ quy định cơ chế đặc thù để triển khai đầu tư, xây dựng và vận hành các nhà máy điện hạt nhân.
Thực tế, nhu cầu điện hiện nay tăng trưởng trung bình khoảng 10% mỗi năm. Dự báo trong thời gian tới, nhu cầu điện sẽ còn tăng cao, khoảng 12-13% vào năm 2025 để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP từ 6,5-7%. Theo đó, để đảm bảo an ninh năng lượng, tính toán cho thấy để tăng trưởng kinh tế 1%, nhu cầu điện sẽ cần tăng thêm 1,5%.
Tuy nhiên, theo báo cáo của Bộ Công Thương vào tháng 9, sẽ có nguy cơ thiếu hụt công suất trong giai đoạn 2026-2030, tiềm ẩn nguy cơ đứt gãy nguồn cung điện, đặc biệt là ở miền Bắc. Bộ này cho rằng một số nguồn điện lớn như thủy điện, điện than và điện khí trong Quy hoạch điện VIII không thể đáp ứng tiến độ vận hành theo kế hoạch đến năm 2030.
Ví dụ, trong số 23 dự án điện khí (30.424 MW), hiện chỉ có nhà máy nhiệt điện Ô Môn 1 đang hoạt động, và dự án Nhơn Trạch 3, 4 dự kiến vận hành vào tháng 5/2025. Với điện than, chỉ khoảng 3.380 MW có thể vận hành vào năm 2030 và không có khả năng phát triển thêm do cam kết về mục tiêu Net Zero. Công suất thủy điện được quy hoạch ở mức 29.346 MW, nhưng khả năng phát triển thêm là rất hạn chế, có thể gặp rủi ro. Ngoài ra, điện gió ngoài khơi và gần bờ cũng khó có thể đạt được mục tiêu công suất như dự tính.
Theo GS.TSKH Trần Quốc Tuấn từ Đại học Quốc gia Khoa học và Công nghệ Hạt nhân, điện hạt nhân sẽ giúp Việt Nam có thể độc lập về năng lượng. Ông nhấn mạnh rằng việc này rất quan trọng bởi các nguồn điện hiện tại không thể đáp ứng nhu cầu trong tương lai, và nếu phải nhập khẩu năng lượng, đó sẽ là một nguy cơ lớn đối với an ninh quốc gia.
Điện hạt nhân được xem là một nguồn năng lượng ổn định, ít phát thải carbon và thân thiện với môi trường. Sau cam kết của Thủ tướng tại COP26 về mục tiêu giảm phát thải ròng về 0, loại năng lượng này ngày càng được các chuyên gia năng lượng nhắc đến nhiều hơn.
Tính đến cuối năm 2023, cơ cấu nguồn điện của Việt Nam chủ yếu gồm điện than (chiếm hơn 33%), thủy điện (28%), năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió (khoảng 27%), cùng với các nguồn năng lượng khác. Theo ông Trần Quốc Tuấn, việc phụ thuộc quá nhiều vào điện than không chỉ gây hại cho môi trường mà còn không phù hợp với cam kết giảm phát thải carbon của Việt Nam.
Chuyên gia cho rằng điện hạt nhân phát thải rất ít, chỉ khoảng 6 gram CO₂ mỗi kWh, so với hơn 1.000 gram của điện than. Điều này cho thấy điện hạt nhân có thể giúp Việt Nam đạt mục tiêu giảm phát thải trong khi vẫn đảm bảo đủ năng lượng để phát triển kinh tế.
Đồng quan điểm, TS Phạm Tuấn Hiệp, chuyên gia về năng lượng hạt nhân và năng lượng tái tạo, cho biết phát thải CO₂ trong suốt vòng đời của dự án điện hạt nhân (bao gồm từ lắp đặt, sản xuất, vận hành đến tháo dỡ) rất thấp, thậm chí còn thấp hơn so với năng lượng gió và mặt trời. Ông Hiệp nhấn mạnh rằng việc kết hợp hợp lý giữa điện hạt nhân và năng lượng tái tạo trong quy hoạch tổng thể là giải pháp hiệu quả để đạt mục tiêu Net Zero của Việt Nam.
Trước đây, Việt Nam từng có kế hoạch xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận, nhưng dự án đã bị dừng vào năm 2016 theo quyết định của Quốc hội. Tuy nhiên, vào năm 2022, Ủy ban Kinh tế đã đề xuất xem xét lại việc phát triển điện hạt nhân, dựa trên một đánh giá khoa học và chính xác về thực trạng và nhu cầu năng lượng của đất nước.
Trong Quy hoạch điện VIII, Việt Nam đặt mục tiêu tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo, thay thế dần các nguồn năng lượng truyền thống như điện than. Tuy nhiên, vấn đề thiếu ổn định của các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời và điện gió vẫn là một thách thức lớn cần giải quyết.
TS Phạm Tuấn Hiệp phân tích rằng một trong những vấn đề cốt lõi là đảm bảo công suất tiêu thụ tối đa khi nguồn cung từ năng lượng tái tạo không đạt được hiệu suất cao nhất. Điển hình là vào giờ cao điểm sử dụng điện, như lúc 8 giờ tối, khi nhu cầu tiêu thụ điện rất lớn, nhưng lại không phải là lúc các nhà máy năng lượng tái tạo (phụ thuộc vào gió và mặt trời) hoạt động hiệu quả nhất.
Theo ông Hiệp, giải pháp lưu trữ và truyền tải năng lượng để tối ưu công suất vẫn còn gặp nhiều rào cản về mặt kỹ thuật, đặc biệt khi công suất từ các nguồn tái tạo tăng mạnh. Trong khi đó, điện hạt nhân có khả năng điều chỉnh công suất linh hoạt, có thể đáp ứng nhu cầu tiêu thụ biến động theo từng giờ, thậm chí theo từng phút, điều này giúp đảm bảo sự ổn định cho hệ thống điện quốc gia.
PGS. TS Vương Hữu Tấn, nguyên Viện trưởng Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam, nhận định điện hạt nhân có thể giải quyết vấn đề ổn định của hệ thống điện. Ông cho rằng năng lượng này sẽ giúp dự phòng cho năng lượng tái tạo, và vì vậy cần phải được đưa vào quy hoạch phát triển năng lượng của đất nước.
Dự báo đến năm 2050, điện gió và điện mặt trời sẽ chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 63,8%, trong khi thủy điện và điện khí chiếm 15,7%. Với sự gia tăng của năng lượng tái tạo, công suất của các nguồn điện nền cần phải được nâng cấp để đảm bảo hệ thống hoạt động ổn định. Các nguồn điện như thủy điện và khí LNG có thể đáp ứng yêu cầu cung cấp điện nền khi công suất năng lượng tái tạo tăng lên. Tuy nhiên, PGS. TS Vương Hữu Tấn cho rằng nếu không có đủ dự phòng điện nền, sẽ rất khó duy trì sự ổn định của hệ thống điện và ảnh hưởng đến phát triển kinh tế, đặc biệt là các ngành công nghệ cao.
Ngoài ra, thủy điện phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và có thêm nhiệm vụ điều tiết lũ, phục vụ tưới tiêu cho nông nghiệp, vì vậy nếu sử dụng hoàn toàn công suất của nguồn này để dự phòng cho điện tái tạo, các mục tiêu khác có thể bị ảnh hưởng. Tương tự, điện khí LNG cũng có khó khăn khi phụ thuộc vào nhập khẩu và giá nhiên liệu cao.
Bên cạnh các yếu tố kỹ thuật và nguồn cung cấp, bài toán kinh tế cũng cần được xem xét khi tái khởi động điện hạt nhân. Mặc dù chi phí đầu tư vào nhà máy điện hạt nhân thường cao do yêu cầu an toàn nghiêm ngặt, nhưng chi phí vận hành, bảo dưỡng và nhiên liệu lại thấp. Các nhà máy điện hạt nhân có thể vận hành tới 7.000 giờ mỗi năm, sản lượng điện tạo ra nhiều hơn các nhà máy khác cùng công suất. Điều này giúp giảm chi phí sản xuất điện, làm cho điện hạt nhân trở thành một lựa chọn cạnh tranh về giá thành, như trường hợp Nhật Bản, nơi giá điện hạt nhân là rẻ nhất do nước này phải nhập khẩu phần lớn nguyên liệu năng lượng.
Các chuyên gia cho rằng Việt Nam có tiềm năng phát triển điện hạt nhân và đã có những bước chuẩn bị cơ bản. Tuy nhiên, GS Trần Quốc Tuấn nhấn mạnh rằng Việt Nam cần có một chiến lược rõ ràng và chính sách nhất quán từ các cấp cao khi phát triển năng lượng này.
Một yếu tố quan trọng khác là nguồn nhân lực. TS Phạm Tuấn Hiệp và các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần phát triển đội ngũ nhân lực có trình độ cao trong nước, không thể dựa vào chuyên gia nước ngoài. Ông Tuấn cũng gợi ý cộng đồng chuyên gia người Việt tại Pháp có thể đóng góp vào việc xây dựng và vận hành các nhà máy điện hạt nhân trong tương lai.
Khi nguồn nhân lực được đào tạo đầy đủ, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần chọn công nghệ phù hợp và xây dựng cơ sở hạ tầng cho điện hạt nhân, nhằm đảm bảo tính khả thi và an toàn của các dự án, đồng thời đáp ứng nhu cầu an ninh năng lượng quốc gia.
Tác giả: Phương Dung – Thu Hằng
Nguồn: vnexpress
Thứ tư, 13/11/2024, 06:00 (giờ Việt Nam)
>>> Xem thêm: Thủ tướng Việt Nam đề nghị Trung Quốc triển khai hợp tác lĩnh vực mua bán điện
